پرسش بیپاسخی درباره رویکرد جشنوارههای مهم جهان نسبت به آثار سینمایی وجود دارد و آن هم میزان اثرگذاری گفتمانهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی غالب هر دوره بر نتایج داوریها و مقبولیت یک فیلم در رقابت با دیگر فیلمها در جشنوارهها است. شاید بتوان پاسخی به این پرسش داد؛ مبنی بر اینکه آثار تولیدی در سینما، رابطهای تأثیر و تأثری با ارکان مختلف جوامع دارند. این گزاره به خودی خود صحیح است. اما زمانی پاسخ مناسبی به شمار نمیآید که این ویژگی تبدیل به اولویت قضاوت جشنوارهها درباره فیلمها میشود و از سویی تعیین کننده خط مشیای برای مخاطبان و تولیدکنندگان آثار. به عنوان نمونه فیلمهایی با محوریت تبعیضهای جنسی و نژادی و آثاری که گرایشهای همجنسخواهانه و اختلاف طبقاتی را موضوع خود قرار داده، دستکم در 5 سال اخیر با هر کیفیتی به شدت مورد توجه جشنوارهها قرار گرفتهاند. حال آنکه اغلب آنها آثار متوسطی بودند که با در نظر گرفتن تمامی معیارهای یک اثر درخور، واجد این میزان مقبولیت یا دریافت جایزه نبودند. از فیلمهایی همچون کتاب سبز (2018/ پیتر فارلی) و سرزمین آوارهها (2020/کلئو ژائو) گرفته تا فیلم آخر سارا پلی کارگردان کانادایی، حرفهای زنانه.
فیلم اقتباسی از رمانی به همین نام نوشته میریام تاوز است و نیم نگاهی نیز به ماجرای واقعی داستانهای کلونی مانیتوبا در بولیویا دارد. اما با در دست داشتن دو منبع اقتباس، یعنی اقتباس ادبی و داستان واقعی، فیلم چیزی در چنته ندارد. در عین حال، نامزد دو رشته اصلی در مراسم اسکار شد؛ بهترین فیلم و بهترین فیلمنامه اقتباسی، که توانست اسکار فیلمنامه را از آن خود کند. حال با گذر از میزان ستایش منتقدان نسبت به پلی در مقام کارگردان، میتوان گفت که آنچه سبب اقبال فیلم شده، موضوع زن محور آن است. زنان پس از کشف آنچه مردان بر سر آنها آوردهاند؛ یا باید محل زندگی خود را ترک کنند یا بمانند و مبارزه کنند یا همچون گذشته به زندگی ادامه دهند. داستان از نقطهای آغاز میشود که زنان در آستانه تصمیم و انتخاب قرار دارند. اما شوربختانه ادامه داستان در حد ایده ابتدایی آن باقی میماند و پا را فراتر از آن نمیگذارد. لحظه انتخاب و تصمیم تا پایان به طول میانجامد و در فاصله میان آغاز تا پایان چیزی به جز صحنههای ناکارآمد و انباشه از دیالوگ وجود ندارد. شاید اگر فضاسازی و طراحی رنگ و نور سرد، یکنواخت و مونوکروم فیلم نبود، دیگر دستآویزی برای تماشای آن تا پایان باقی نمیماند.
فیلم در لیست ده فیلم برتر سال 2022 انستیتوی فیلم آمریکا قرار دارد. اما با پرسشهای بیپاسخ؛ فیلم میتوانست درام مدرنی درباره یک تصمیم جمعی زنانه باشد و فارغ از نتیجه تصمیم و انتخاب زنان، به درونیات هر یک از شخصیتهایش نفوذ کند و راوی خرده داستان زنانه آنها در دل یک نظام مردسالار باشد. یا میتوانست درامی کلاسیک باشد و نقطه اوج آن نمایش تصمیم نهایی یک گروه به عنوان قهرمان داستان مبنی بر ترک محل زندگیشان باشد. اما فیلم در کمال ناباوری تلاش میکند، هیچ یک از اینها نباشد و صرفاً مشتی شعار زنمحور را برای خوشآیند گفتمان غالب نفی تجاوز، به خورد تماشاگر دهد.